‘ALEVİLERE YÖNELİK HEP İLKLERİ YAPTIK’

Elif Sonzamancı/KÖLN 

PİRHA- TV10’un Yönetim Kurulu Başkanı Veli Büyükşahin televizyonlarının kapatılmasının kendilerini durdurduğu anlamına gelmediğini belirterek ” Kerbela’da Hüseyin, dar ağacında direnen bir Pir Sultan örneklerimiz var. Alevilerin sesini susturamazlar’’ diyor.

Kürt müziğinde direnişin öyküsü: KOMA BERXWEDAN

 Elif SONZAMANCI

İnsanlar baskı ve zulmün karşısında korunmak, aynı zamanda eserleri yaymak için ünlü Türk sanatçılarının kasetlerinin içine doldururlardı. Örneğin, Zeki Müren’in kasetinin içine Koma Berxwedan’ı kopyalayıp, bu çalışmaları halka ulaştırıyorlardı.

Müzik, Kürtler için sanatsal bir formdan öte kendini ifade biçimi olarak değerlendirilecek bir alandır. Yazıya dökül(e)meyen ne varsa müzikte ifadesini bulmuş, nesillere bir toplumun kültürel hafızası bu yöntemle aktarılabilmiştir. Bu nedenle müzik konusu Kürtler mevzubahis olduğunda farklı bir tanıma ihtiyaç duyar. Kürt müziğinde ise politik müzik başlığında Koma Berxwedan’ı özel bir yerde değerlendirmemiz gerekiyor. Kürt Özgürlük Mücadelesi’nin doğuşuna paralel olarak 1980’li yılların başlarında Avrupa’da kurulan ve ‘kom’ geleneğine kattığı yeni formla politik Kürt Müziği tarihinde önemli bir yere sahiptir Koma Berxwedan. Kürt mücadelesinin propaganda argümanları dışında, geleneksel Kürt müziğinin değerlerine de sadık kalan grup, sadece müziğin değil, aynı zamanda birçok değerlerin öğrenildiği, öğretildiği bir okul olma misyonuna da sahipti. Fakat 90’lı yılların sonlarına doğru yarattığı mücadele ruhunun etkileri zayıflamıştır. Bir zamanlar önemli ve büyük dalgalar yaratan Koma Berxwedan’ın en eski üyelerinden sanatçı Seyîdxan ve Xelîl Xemgîn ile grubun kuruluş yıllarını, katkı sunduğu direniş ruhunu ve bugününü konuştuk.

Halâ kanayan Maraş!

ELİF SONZAMANCI

Almanya Gündemi

Kendinden olmayanı katletme kültürüne sahip bir devlet geleneği ile şekillenen Türkiye Cumhuriyeti, kuruluşunun ardından devraldığı bu mirası büyük bir bağlılıkla devam ettirdi. Ermeniler, Kürtler, Aleviler katliamlardan geçirtirilerek yüzyıllardır yaşadıkları topraklarından göçertildiler. Nüfusunun önemli bir oranı Alevi Kürt olan Maraş’ta, gerek tarihteki Alevi önderlikli halk hareketlerine ev sahipliği yapan bir kent olarak (1239/40'larda Babai hareketi), gerekse de çok kültürlü yapısından dolayı devlet erkinin hedeflerinden biri oldu. 

Nitekim 1978 yılında yaşanan Maraş Katliamı'nın arkasında kimlerin olduğu, katliam planlarının nasıl yapıldığı, devletle olan somut bağları belgeleriyle ortaya konuldu. Katliamda parmağı olanlar devlet kademelerinde hatırı sayılır konumlarla ödüllendirildi. Öyleki, Alevinin kanını dökmek konumunda basamak atlamanın bir garantisi olarak görülüyordu. Hatırlarsanız Kenan Evren'in arşivinde bulunan, 12 Eylül döneminde Emniyet Genel Müdürü olan Refet Küçüktiryaki'nin imzasının olduğu bir mektupta şu ifadeler yer alıyordu: ''Malatya il merkezindeki 40 bin Alevi’ye kan kusturdum'', ''Türkiye’de ilk defa resmi olarak Alevi soykırımını devlet adına başlatan benim''. (Sonradan bu ifadeleri inkar etti) Vurgulardaki korkunç övünç devletin Alevilere hangi gözle baktığının net ifadelerini taşıyor. Kan kusturma, katliam politikalarının yanında, devletin ayrıca Kürt Alevi coğrafyalarının demografik (nüfus) yapısı ile ''meşguliyeti'' katliamların ardından kalanları yok etme planıydı. 

ALEVİLERİN HASSASİYETLERİNİ ‘BİLMEME’ ÜZERİNE: Ceceli’nin kabahatinden büyük olan özrü

ELİF SONZAMANCI

Geçtiğimiz günlerde pop sanatçısı Mustafa Ceceli bir ödül töreninde Aşık Daimi’ye ait ‚’Kainatın aynasıyım’ adlı deyişi okudu. Buraya kadar bir sorun yok. Pekala bir pop sanatçısı da Alevi deyişlerini okuyabilir. Fakat durum bir deyişi okumakla ilgili değil, durum bir Alevi deyişinin nasıl yorumlandığı ile ilgili. Ceceli deyişte yer alan "Bana eğilsin melekler" kısmını "Bana eğilmiş melekler" olarak değiştirmiş. Şu iki dörtlüğü ise tamamen sansürlemiş:

Sürgünün Dêrsim sembolü: Şenge Ana

Elif SONZAMANCI: Sürgünün Dêrsim sembolü: Şenge Ana Asimilasyon politikalarıyla yok edilmeye çalışılan bir kültürün bireyi olan Şenge, her geçen gün mücadelesine daha sıkı sarılmış. Kürt Özgürlük Hareketi ile tanışması O'nda bir kapı aralamış. Öyle ki, kapıdan süzülen her ışık, yüreğinde binlerce güneşi doğurmuş. 2 oğlunu şehit vermiş Şenge.
Zülüflerine ak düşmüş, belikleri beline kadar. Sanırsın saçlarında barındırır evrenin tüm masumiyetini. Öyle pirüpak, öyle ak. Şenge Almanya'daki eylemlerin gülü. Kimin gözü aramaz ki? Kültürel değerleri kaybolmasın diye, her eylemde başka bir yörenin kıyafetlerini giyer. En çok da Dêrsim'in... Yıllardır sürgündeki bedeni ile yüreğini bıraktığı Dêrsim dağlarının sıcaklığını taşır öz'ünü arayanlara.

KADININ ALEVİLİKTEKİ YERİ VE TOPLUMSAL KARŞI (SIZ) LIĞI?

KADININ ALEVİLİKTEKİ YERİ VE TOPLUMSAL KARŞI (SIZ) LIĞI?

Alevi Kadın Konferansına doğru...

Elif SONZAMANCI

Kızılbaş-Alevi inancına mensup bireylerden kime sorarsanız sorun ‘’Alevilikte kadının kutsallığı’’ konusunda hemfikirdir. İnancın özüne indiğinizde bu kavramın gerçekten de doğruluğuna şahit oluruz. Edebiyatında, ritüellerinde kadının önemine, ve erkek ile eşitliğine vurgu yapılır. Kavramsal olarak hala herkesin kendine göre tanımladığı Kızılbaş-Alevilik inancında, kadının kutsandığı gerçeğinde hemfikir bir görüş savunulur.

Alevi meclislerinde kadına yönelik ayrımcılık yoktur. Erkekler kadar kadınlarda posta oturarak cemi yürütebilir. Bu konuda araştırmaları ile bilinen Haşim Kutlu Alevilikten bahsederken kadim bir Ortaklık Toplumu’ndan bahseder. Bir röportajında Kutlu şunları belirtiyor: ‘’Tarihsel ve toplumsal bakımından hangi dönem dini olursa olsun fark etmez, dini bir toplum formatı olarak ele aldığınızda, Aleviliğinde bir doğa dini olarak, kadim Ortaklık Toplumu’nun bir bütün olarak üst yapısını ifade ettiğini görürsünüz. Tarihsel kökleri de, kadim Ortaklık Toplumu’na dayanır.’’  Kadim Ortaklık olgusunu üç temel kutsallıkla ifalendiren Kutlu, bunları Beslenme, Barınma ve Üreyim(doğum) olarak sıralar. Kutlu’ya göre bu üçlü kutsallığın temelinde ise Ana vardır.

Kadınsan oturup iki kere düşün

ELİF SONZAMANCI:   Kadınsan oturup iki kere düşün

Uzun zamandan beri kadın olmanın eril dünyada getirdiği dezavantajlara yönelik kafamda bazı soru işaretleri vardı. Kadın olarak bu erkek egemenlikli dünyada bizleri neler bekliyor? Sorular giderek uzuyor… Zira neredeyse her gün kadın cinayeti haberleri yapıyoruz. Ve bu sorun maalesef yılanın deri değiştirmesi misali biraz daha tazelenerek çıkıyor karşımıza.  Bu hislerin derinliğini yaşarken geçenlerde bir röportaj okudum. Bianet’te yayınlanan röportaj, ‘Makyaj yapmaya nasıl başladım’ başlığıyla yayınlandı. Kendisini hep cesur bir kadın olarak gördüğüm, insan hakları mücadelecisi sevgili Av.Eren Keskin ile yapılan röportaj oldukça ilgi çekiciydi. Her satırını zevkle okudum. Sosyal medyada da epey paylaşılan röportajda genel olarak insan hakları mücadelesine yönelik sarf ettiği cümleler öne çıkarılarak paylaşılmıştı. Fakat benim dikkatimi daha çok kadın olmanın getirdiği zorlukları anlattığı cümleler çekti.

PolitikArt

Kürdistan senin dağların kekik kokar

ELİF SONZAMANCI: Kürdistan senin dağların kekik kokar

‘’Güllerin bedeninden dikenlerini teker- teker koparırsan Dikenleri kopardığın yerler teker teker kanar.’’ Turgut UYAR

Nedendir bilmem, Kürdistan’ı gelinlikler içinde hüzünlü bakan bir genç kıza benzetiyorum. Herşeye rağmen dimdik ayakta, destansı güzel, fakat hep hüzünlü. Yıllardır savaş koşullarından dolayı Kürdistan’ın girilemeyen dağlarını görünce kafamdaki bu betimleme, canlı versiyonu  ile karşımda duruyordu. Heybetli ama hüzünlü...

Yıllardır özgür bir şekilde girilemeyen, köyüne gittiğinde bile yapılan aramalardan dolayı yaka silkilen Kürdistan dağları kapılarını araladı ve ben o kapıdan geçerken, oturup eşiğini öptüm. Çewlik’in heybetli dağlarının eteklerine düştü yolum. Amed üzeri başlayan yolculuğumuz,  uzun dağ yollarıyla devam etti. Amed’ten Çewlik’e giderken, o ünlü üçgenden geçtik, Fis’e selam yolladık. Lice’ye el salladık.

Rum Güzeli Refika ve zeytinyağının hikayesi

ELİF SONZAMANCI

"Zeytinyağı fabrikasıyla güzel bir kadının ne alakası var' diye sorabilirsiniz? Bu soruyu sormak aslında hikayenin özüne götürecektir sizi. İşte o güzel kadın resmi, Adatepe Zeytinyağı Müzesi'nin de marka yüzü. Kadının adı Refika. Güzelliği dillere destan bu Rum kızına Türkler Refika adını vermiş..."

Ben çocukken evimizde asılı bir kadın resmi vardı. Kadının büyüleyici güzelliği karşısında etkilenip, kim olduğunu hep merak etmiştim. Eski bir güzellik yarışmasının birincisi olduğu  bilgisinden başka bir bilgi edinememiştim.
Kimliğini -en azından iddia edilen boyutuyla- öğrenmek yıllar sonraya kısmet oldu. Çanakkale'nin Küçükkuyu beldesine bağlı Adatepe Köyü yakınlarına kurulan, şimdilerde müze haline getirilmiş eski bir zeytinyaği fabrikasında gördüm aynı resmi.
'Zeytinyağı fabrikasıyla güzel bir kadının ne alakası var' diye sorabilirsiniz?  Bu soruyu sormak aslında hikayenin özüne götürecektir sizi.  İşte o güzel kadın resmi, Adatepe Zeytinyağı Müzesi'nin de marka yüzü. Kadının adı Refika. Güzelliği dillere destan bu Rum kızına, Türkler Refika adını vermiş. Hala geleneksel yöntemlerle zeytinyağı üreten eski zeytinyağı fabrikasını birkaç ortak, yıllar önce terkedilmiş haldeyken alıp restore ettirmiş. İlk olarak ticari olarak üretimin yapılmadığı fabrikada, talep artınca bir marka olarak çıkarmışlar ve marka yüzü olarak da Refika'yı kullanmışlar. Fabrika bir süre sonra müze haline getirilmiş.

Hüzünlü bir Rum coğrafyası: BOZCAADA

Hüzünlü bir Rum coğrafyası: BOZCAADA

ELİF SONZAMANCI

 Türkiye öyle bir ülke ki, hangi toprağını avuçlasan, toprak avuçlarında gözyaşı olup akar. Gözünün ucunun değdiği her yer acı bir tarihin izlerini barındırır. Zamanında Rumlara ev sahipliği yapmış Bozcaada da bu acı tarihi barındıran bir coğrafya. Bir tur aracılığı ile benimde yolum bu adaya düştü. Sadece ismen duyduğum bu adaya daha önce hiç gelmemiştim. Bir de tarih kitaplarında adı geçerdi “Bozcaada ve Gökçeada Lozan Antlaşması’yla birlikte Türklere verilmiştir” diye.

Aslında Ege tamamen yabancı olduğum bir topraktır desem daha doğru olur sanırım. Sonunda bir vesile ile adayı görme fırsatı buldum. Çanakkale Geyikli’den vapurla Bozcaada’ya vardığımızda harıl harıl bir koşuşturmacaya tanık oluyoruz. Turumuzun 30 Ağustos’a denk gelmesinden dolayı hummalı yapılan hazırlıklar ise 30 Ağustos’a yönelik yapılan törene aitti. Vapurdan indikten sonra ilk öğrendiğimiz şey adanın Rum ve Türk tarafı olmak üzere ikiye ayrıldığı.

MARİE CURİE

BİLİM DÜNYASINDA ALIŞILMADIK BİR KADIN PORTRESİ: MARİE CURİE

                                                  İnsanlar konusunda daha az, fikirler konusunda daha çok meraklı olun.

                                                                                                                                               Marie Curie

ELİF SONZAMANCI

Feminist düşünenler için ''bilim adamı'' kavramına eril bir olguyu ifade ettiği için eleştrisel yaklaşılır. Genel anlamda 'Bilim insanı' teriminin kullanılması daha makbul karşılanmaktadır. Her ne kadar bizlerde  alışkanlık haline gelsede ve her kullandığımızda dilimiz sürçsede 'bilim insanı' terimine alışmamız gerekiyor. Bu algıda aslında tarih boyunca bilinen nerdeyse bütün bilim insanlarının erkek olmasınında payı büyük. Çok az kadın çalışmalarıyla eril bilim dünyasında sivrilmeyi başarabilmiştir. Bu bilim insanlarınından biri de Madame Curie olarak bilinen Marie Curie dir. Marie Curie'nin yaşam hikayesi ''bilim insanı'' terimini neden ısrarla kullanmamız gerektiğini adeta yüzümüze haykırıyor. 

ERKEK BAKIŞLI KADINLAR

ERKEK BAKIŞLI KADINLAR

ELİF SONZAMANCI

Bir hikaye,  kısacık. İçinde yalnızca kadınlar var. Kısacık hikayede kıssadan hisse. Başkahramanlar bir genç kız ve erkek bakışlı bir kadın.

******
Saçları sanırsın altından , belikleri beline değen, gözleri bilinmez bakar, hiç utangaç değil, yanaklarından sanırsın ateş püskürür. Bakar durur etrafına, aitlik hissi hiç yaşamadığı beton zemini arşınlarken, birkez daha öfkelenir. Öfkesi sanırsın bir denizi yutar. Dünyada gidecek yeri kalmamış sanki. Oysa ne kadar özlem taşır içinde. Durdurak bilmeyen bir bilinmezdir yüreğine sığdırdığı, sanırki dünya o kadar küçük, oysa dünya ne kadar büyük, ne kadar bilinmez. Tek zenginliği sessizce ağlamak, ama kimseler görmeden. Elleriyle yüzünü kapatıp hüngür hüngür ağlayarak, içinde biriken tüm öfkeden kurtulmak, onun için dünyalara bedel.

İç Toroslar ve Alevi Edebiyatında İç Torosların yeri

İç Toroslar ve Alevi Edebiyatında İç Torosların yeri

İç Toroslar, hakkında sayılı kaynaklar olmasından dolayı, bugüne kadar hep kapalı bir kutu gibiydi. Zengin bir kültürel dokuya sahip olmasına rağmen, hala tamamıyla gün yüzüne çıkmayan bir tarihi olan İç Toroslar ve Edebiyatını, bu konu hakkında ‘İç Toroslar’da Alevi-Kürt Aşiretler ‘adlı kitabı bulunan Mehmet Bayrakla konuştuk. TV 10 ‘da yayınlanan Tarih Köprüsü programından derlenen aşağıdaki söyleşiyi zevkle okuyacağınızı düşünüyorum.

Elif Sonzamancı: Özellikle Alevi ve Kürt nüfusunun yoğun olarak bulunduğu İç Toroslar ve edebiyatı çok bilinen bir konu değil.  Oysa bazı yapıtları incelediğimizde muazzam güzel eserler var. Öncelikle batı kaynaklarında Anti Toroslar olarak geçen İç Toroslar hangi coğrafi alanı kapsıyor?

Mehmet Bayrak: Batı literatüründe İç Toroslar ya da Anti Toroslar adıyla literatüre girmiş. Ben de İç Toroslar adını yeğledim. Dış Toroslar, Akdeniz’i Anadolu’dan ayıran bölümdür. İç Toroslar ya da Anti Toroslar olarak nitelendirilen dağ silsilesi de Binboğalar, Ahır Dağı, Engizek ve Nemrut dağı silsilesini oluşturan dağlar kast ediliyor. İç Toroslar çok önemli bir bölge olduğu halde, senin de söylediğin gibi gerçekten bu niteliğiyle çok fazla bilinmeyen bir bölge. 

Muhteşem korkular, muhteşem entrikalar, herşey muhteşem

Muhteşem korkular, muhteşem entrikalar, herşey muhteşem

ELİF SONZAMANCI

Dizi sektörünün Türkiye'de geldiği noktayı tahmin ediyorumki bilmeyen yoktur. Zira ''Ben hep belgesel izlerim, dizi izlemem'' diyerek entellektüel olduklarının altını çizmeye çalışanların da dizi izledikleri gerçeğini biliyoruz. Bu bir yaşam deneyimidir, sohbetlerde genelde karşıma çıkar. Heleki dizi sayısının yüzleri bulduğu, hatta yabancı oyuncuların getirilip oynatıldığı, daha vahimi haftalık gelirlerinin Türkiye standartlarında normal geliri olan bir bireyin hayat birikimine nerdeyse eşit olduğu  bir ülkede, dizi sektörünün nerelere vardığı, bize yeteri kadar  argüman sağlıyor. Sonda söyleyeceğimiz lafı başta söylemek gerekirse diziler nabza göre hazırlanıyor. Hangi konuların tutacağı, hangilerinin tutmayacağı seyirci ilgisinden bağımsız değil. Çünkü ratingleri az olan diziler yayından kaldırılıyor ve yapımcısını zarara uğratabiliyor. Bir dizide ne kadar entrika, ne kadar yalan dolan, ne kadar zengin-fakir uçurumu varsa, ne kadar tecavüz ve taciz  sahneleri ile dolu ise, dizinin tutma  şansı da o kadar yüksek oluyor. 

Dersim-Horasan Hattı Nere Düşer?

-->

Dersim-Horasan Hattı Nere Düşer?

Elif Sonzamancı : Horasanlı olmak ve oradan gelmek Türkiye’de çok konuşuldu ve Kemal Kılıçdaroğlu ile gündemimize yine hızlı bir giriş yaptı. Kendisiyle yapılan bir röportajda aşiretinin aslen Horasan’dan geldiğini ve Türkmen asıllı olduğunu söylemişti. Sözleri tam olarak şöyle: “Kureyşan Aleviliğin en önemli ocaklarından biri. Ailemin Horasan’dan geldiği söyleniyor. Konya Akşehir’e yerleşiyorlar. Rivayete göre, Şah İsmail ve Yavuz Sultan Selim arasındaki savaştan sonra Adıyaman, Malatya ve bir kolu da Tunceli’ye gidiyorlar. Bunlar Türkmen boyudur.” Yine CHP’den Kamer Genç’in de bununla ilgili bir söylemi vardı. “Biz Dersimliler Kürt değiliz. Çünkü Kürtler Şafii olur. Biz Türk oğlu Türküz” gibi bir ibare kullanmıştı. CHP’den Hüseyin Aygün de “Zazalar, Horasan’dan gelmedir” demişti. Gördüğünüz gibi ‘Horasan’dan gelmek’ olgusu çok tartışılıyor. Sizin de bu konuda yıllarca yaptığınız araştırmalarınız var...

Mehmet Bayrak: Bu üç politikacının söylemi ya da Horasan konusu aslında resmi ideolojinin yanıltmalarından biridir. Halktan bir insan yanılsama olarak bunu söylese insanlar çok görmeyebilir. Fakat, sözde okumuş, yazmış, aydın kategorisine giren insanların bunu hala tekrarlamaları, resmi ideolojinin tuzağına düşmeleri açıkçası insanı üzüyor. Bunu özellikle sayın Kılıçdaroğlu için söylüyorum. Özellikle, Kürt Alevi toplumu içinde sürekli olarak duyduğumuz yanıltıcı söylemlerden birisi “Biz Horasan’dan geldik, Türk’üz”. Bunu söylerken Horosan’ın neresi olduğunu bile doğru dürüst bilmezler. İşin acı ve komik tarafı da bu. Son yıllarda karşılaştığım enterasan bazı hususlar oldu. İngiltere’ye gitmiştim, dede soylu bir aileden gelen bir şahsiyet kitap yazmış. “Horasan’dan İngiltere’ye” diye hayatını yazıyor. Sen iki kuşak önceye kadar dedeni tanımıyorsun, ona ait yazılı bir kaynak yok. Horasan’dan geldiğini ya da bu süreci hayatının bir parçası olarak nasıl anlatabiliyorsun?

'Kayıp kanın peşinde'

ELİF SONZAMANCI/KASSEL

Bir sergiye gittiğinizde en heyecanlı şey sizi nelerin beklediğini bilmiyor olmanızdır. Eğer Documenta kataloğunu çevirmeyip sergilere spontan bir dalış yaparsanız birçok performansı heyecanla izleyeceğinizden eminimSegileri gezerken tabii ki sanatçıların neler anlatmak istediğini bilmek onları anlamak açısından oldukça faydalı. Çinli sanatçı Yan Lei'ın 'Limited Art Projekt' adlı sergisinden bahsetmiştik. 

Kassel Documenta-Halle'de sergilenen heyecan verici bir diğer performans ise Hintli sanatçı Nalini Malini'nin 'In search of Vanished Blood' (Kayıp kanın peşinde) adlı çalışması. Gölge projeksiyonları ile video dizilerinden oluşan çalışmaya meditasyon etkili bir müzik eşlik ediyor. Odaya girdiğinizde havada asılı ve üzerinde dinsel figürlerin bulunduğu 4 saydam dev silindir görüyorsunuz. Her silindirin uzunluğu 183 santim iken çapları ise 120 santim. Birçok dinsel motifin ve insan portrelerinin bulunduğu videolar duvara monte edilmiş. Silindirler döndükçe ışıklarında yardımıyla resimler  duvara yansıyor, eşzamanlı olarak da duvardaki videolar ile iç içe geçerek muazzam bir görüntü oluşturuyor. Bu görsel şölene ise harika bir akustik düzenleme eşlik ediyor. 

BELLEĞİN TEORİSİ

 BELLEĞİN TEORİSİ

ELİF SONZAMANCI

Rivayet edilirki , Büyük İskender hocası Aristotales ile sohbet ederken, ona sormuş: ''bir ülkeyi tamamen yokedebilmek için ne yapmalı", Aristotales ise cevap olarak: "kütüphaneleri yakmalı"  demiş. Rivayet bu, ne kadar doğru, bilinmez ama İskender, Pers şehri Persepolis'i ele geçirdiğinde, ilk olarak şehrin kütüphanesini yakmış. Yine İskender'in kurduğu kent İskenderiye'de  M.Ö. 3. yüzyılda kurulan ve kaynaklara göre  900 bin cilt el yazması barındırdığı rivayet edilen kütüphane de yakılıp yıkılmıştır. Yakanların kimliği ise hala muamma ve tartışma konusudur. Böyle kütüphaneler bir kültür mirasıdır ve belleğin önemli bir halkasını oluşturur. Zira bir toplumu yok etmenin en iyi yolu kültürünü yoketmektir. Geçmişi olmayan bir toplumdan bahsedilemez. Tarihte egemen uluslar zaptetikleri ulusların kültürlerini yoketmek için tarihi eserlerini, kütüphanelerini, evlerini yakıp yıkmışlar. Yıkılan değerlerin yerine de, kendi değerlerini inşa etmişler. Bunun bir diğer adı nereden bakarsak bakalım 'asimilasyondur'.  Biz Kürtlere tanıdık gelen bir tarih aslında 'istila tarihi'. Yıllarca yakılıp yıkılan köyler, yasaklanan, engellenen kitaplar, kasetler, engellenen ibadetler, unutturulmaya çalıştırılan bir dil sanırım bir kültürün nasıl yokedilmeye çalışıldığının genel örnekleri olacaktır.  Biz Kürtler hala arşivleme sorunları ile uğraşırken, bir yandanda tarihimizin bize emanetlerini, istiladan kurtaramamaktan dolayı gözyaşı döküyoruz. Hasankeyf'imiz, Dersim ziyaretlerimiz, yazılamayan kitaplarımız, söylenemeyen şarkılarımız…

Peki her toplum için önemli olan bellek,   biz Kürtler için neden daha çok önemlidir ? Bu sorunun yanıtını hiç yoruma girmeden Kültür bilimcileri olan Jan ve Aleida Assmann'ın bellek teorilerinde arayalım. Jan Assmann'a göre toplumlara ait bir bellek yoktur, ama toplumlar üyelerinin belleğini belirler. En kişisel anlar bile sadece sosyal grupların iletişimi ve etkileşimi üzerinden oluşur. Sadece başkalarından öğrendiklerimizi hatırlamayız, aynı zamanda onların anlattıklarını, anlamlı diye vurguladıklarını ve yansıttıklarını da hatırlarız. Herşeyden önce başkaları tarafından sosyal açıdan belirlenmiş anlamları bağlamında algılarız. Çünkü 'farkındalık' olmadan hatırlamak mümkün değildir. Şimdi bellekleri ayrı ayrı kategorilerde tek tek inceleyelim.

Koçerler dağ yollarında...

Bir zamanlar Tigris adinda bir dergimiz vardi...

2000 yili ic kapak

Ters lale haberi

Mevsimlik umutlar yollara düştü

Eski bir haberim...

İki insanın şarkısı ve Murnau'nun Sunrise'ı

İki insanın şarkısı ve Murnau'nun Sunrise'ı 

                                                           

ELİF SONZAMANCI

Sunrise (Gündoğumu) Murnau'nun en güçlü filmlerinden biridir. Hermann Sudermann'ın 'Tilsit'e yolculuk' adlı romanından uyarlanan filmde Murnau biriktirdiği bütün deneyimleri biraraya getirmiş. Kamera hareketleri, ışıklandırma, görüntü komposizyonu, filmlerde kullandığı keskin atmosferler gibi ayrıntıların hepsini bu filmde görmek mümkün. Ayrıca Sunrise Murnau'nun Amerika'da çektiği ilk film olması açısından da önemlidir. Amerika'da çektiği filmler arasında sadece bu filmde sanatını istediği gibi kullanmıştır. Tanım yerindeyse adete kendi tablosunu çizmiştir demek mümkün. Birçok sanat çevresinden de olumlu eleştiriler alan Murnau kendine has bir yöntemle çalıştığını aslında şu sözleri ile de dile getiriyor.
''Bir çok eleştirmen Janot Gaynor'a filmde çirkin bir peruk taktırdığım için beni eleştirdiler. Onun güzelliğini kapattığım ve onu çirkin gösterdiiğim için şikayet ettiler. Ama aslında bunun tamda hedeflediğim şey olduğunu tahmin etmediler.
Ben Janot Gaynor'u bir beyaz perde güzeli olarak sunmak istemedim, bilakis onu aptal küçük  bir köylü kızı olarak sunmak istedim.

Alman sinemasının büyük entelektüeli Alexander Kluge

			Alman sinemasının büyük entelektüeli Alexander Kluge ELİF SONZAMANCI “Film tarihi daha çok genç. Bakınız, anneannem bile film tarihinden daha yaşlıdır. Bu film tarihi 120 yıllık. Bu sürenin üçte birine aktif olarak katıldığım için onur duyuyorum.”Bu sözler 2008 yılı Alman Film Ödülleri gecesinde Alexander Kluge tarafından yapılan konuşmanın bir bölümü. Alman sinema tarihinde önemli bir konuma sahip olan ve Yeni Alman Sineması’nın da kurucuları arasında bulunan Kluge, filmlerinde genellikle memleket meselelerini mercek altına alıyor. Popüler kültürün yaşamımızın her alanına sızdığı günümüzde, sağlam bir duruş sergileyerek, alternatif bir bakış açısı sunuyor. Filmleriyle öğretiyor, duygulandırıyor, sorguluyor, bilgilendiriyor, eleştiriyor.

Roman ve Film karakteri olarak Sherlock

Roman ve Film karakteri olarak Sherlock

ELİF SONZAMANCI

Dedektif filmlerine yada romanlarına pek ilgi duyan biri değilim. Sherlock Holmes ile haşır neşirliğim yazdığım bir ödev vesilesi ile başladı. Eski filmlerini şöyle bir gözden geçirdim, çoğu İngiliz yapımı olmakla birlikte, hatırı sayılır filmlerdi. Ancak geçen yıl BBC'de yayınlanan, geçtigimiz aylarda ise ikinci sezonu izleyicilerle buluşan Sherlock dizisi bu filmlerden farklı bir özellik taşıyor. Dizi günümüz dünyasında geçiyor, oyuncuların performansı ise oldukça iddialı. Bu yazıda,  yazı alanının sınırlı olmasından dolayı diziyi geniş şekilde ele alamayacağız. Bundan dolayı dizide kullanılan Kamera perspektifleri ve diyaloglar es geçilecektir. Bunun yerine Sherlock karakteri üzerine yoğunlaşacağız. Aslında diziden bahsetmeden önce Sherlock'un yaratıcısı Arthur Conen Doyle'dan bahsetmek gerekiyor. Zira günümüzde hala heyecenla takip edilen bir karakterin yaratıcıdır kendisi.

Gundêki bê nav...

Documenta (13)

Tabu ve kadın

Tabu ve kadın

  

ELİF SONZAMANCI

Tabu kelimesini şöyle belleklerimizde yoklayacak olursak, bize pek pozitif anlamlar hatırlatmaz. En çok da kadınların başı derttedir bu sözcükle. Eril toplumlarda alışılagelmiş bir durumdur ‘yasak’ ve yasak kelimesiyle eşanlamlı anılan kavram ‘tabu’. Tabu kelimesinin kökeni Polinezya’ya dayanır, Pasifik adalarından batılı medeniyetlere taşınan nadir kelimelerden biridir. İngiliz denizci ve kaşif James Cook, 1777 yılından Pasifik Adaları gezisinde bu sözcükle tanışmış ve ülkesine dönüşünde yaymıştır. Daha sonra tabu kelimesi birçok dilde kullanılmıştır. Tabuyu daha iyi kavramak için Polinezya toplumundaki karşılığına bakmakta fayda var. Zira batılı medeniyetler bu kelimeyi kendilerine göre yorumlamışlardır.

Castingshow’larda seyirci ve parasosyal etkileşim

 

Castingshow’larda seyirci ve parasosyal etkileşim 

ELİF SONZAMANCI

Lena Meyer Eurovizyon yarışmasında Almanya’yı zirveye taşıdığında castingshow’lar da tekrar gündemimizdeki yerini aldı. Sayıları artık parmakla sayılamayacak kadar çok olan castingshow’lar kapitalizmin de yeni bir kazanç kapısı aslında. Özellikle seyircilerin, telefonla ya da SMS yoluyla oylama yaparak, programdaki elemelerde belirleyici kılınması, bu tür yarışmalara ilgiyi daha fazla artırıyor. Tabii bu oylamalar ücretsiz olmayıp belli bir ücrete tabi tutuluyor. Arama ücretleri çok küçük bir miktar olarak görülse de, toplam olarak ele alındıkları zaman küçümsenmeyecek bir miktarı oluşturuyorlar. Her bir programı milyonlarca kişinin izlediğini hesap edersek, kazancın da milyonlarca Euro olduğu söylenebilir.

Kötülüğe karşı bir başkaldırış hikayesi: Ondskan

Kötülüğe karşı bir başkaldırış hikayesi: Ondskan

ELİF SONZAMANCI

Romanların sinema uyarlamalarında çokça onaylanan görüşlerden biri de şudur: "Sinemaya uyarlanmış filmleri izleyenler ve beğenenler, genellikle kitabı okumamış izleyicilerdir." Filmi daha çok beğenenler de çıkabilir tabii  ama bu da senarist ve yönetmenin yaratıcı gücüne bağlıdır. Uzun yıllar önce izlediğim ve tekrar izlediğimde aynı hazzı aldığım, İsveçli yazar Jan Guillou'un aynı adlı romanından uyarlanan filmi Ondskan'ı izlerken bunları düşündüm. Kitabı okumadığımdan olsa gerek filmi çok beğendim. Bu noktadan hareketle filmi anlatmadan önce uyarlama konusunda birkaç noktaya değinmek istiyorum. Slumdog Millionaire beyaz perdeye aktarılıp da bizi gerçek olmayan büyülü bir romantizmle tanıştırdığında düşüncelerime tercüman olacak bir yazı okumuştum. Bildiğiniz üzere Slumdog Millionaire, başarılı yönetmen Danny Boyle - ki gerçek bir yaşam öyküsünü anlattığı filmi 127 Saat çok başarılı idi - tarafından Hintli yazar ve diplomat Vikas Swarup'un kitabından uyarlanmıştı.

Çağdaş sanatın sergisi: Documenta (13)

Çağdaş sanatın sergisi: Documenta (13)

ELİF SONZAMANCI/KASSEL

ÖZGÜR POLİTİKA
Almanya'nın Kassel kentinde her 5 yılda bir yapılan geleneksel Documenta (13) sergileri dizisi, cumartesi start aldı. Çağdaş sanatla ilgilenen ve sanatın toplumla olan ilişkisini önemseyen bir konseptle hareket eden Documenta, bu yıl değişik ülkelerden 150 sanatçıyı ağırlıyor.100 gün devam edecek olan Documenta'da birçok alanda sanat yapıtlarını bulmak mümkün. Heykel, resim fotoğraf, performans, film ve ses temelli çalışmaların yanısıra estetik, sanat, politik, edebiyat, bilim ve ekoloji  alanında deneysel çalışmalar da yer alıyor. Documenta küratör Carolyn Christov-Bakargiev başkanlığında yürütülüyor. Christov-Bakargiev'e göre Documenta incelemenin bir formu ve malzelerin sunumu olarak da algılanabilir. Christov-Bakargiev, Documenta'yı "bizim yaşam görüşümüzün şimdiki zaman içerisinde sorgulanmasıdır" şeklinde tanımlıyor.
Documenta objelerle olan ilişkimizdeki teklikten ve bizim üzerimizde yarattığı büyüleyici etkiden bahsediyor. Ayrıca bireyleri, objelerin hareketli hikayelerini ve onların değişen anlamlarını araştırıyor. Dokumenta'nın bilmecesi ise bir paradoksa dayanıyor. Bir sürü gizemden ve güçten oluşan bir mekan ve muhtemel bir şifa odası. Documenta, sanat araştırmalarına ve imgeleme formlarına adanıyor. Bunun yanında madde, eşya, canlandırma ve aktiv canlıları sorguluyor. Bu fikirler bağlamında hiçbir yere tabi olmaksızın gerçekleşiyor.

'Limited Art Projekt'

'Limited Art Projekt'

ELİF SONZAMANCI/KASSEL

YENİ ÖZGÜR POLİTİKA

Documenta 13 sergiler dizisinde en çok ilgimi çeken sergilerden biri de Documenta-Halle'de sergilenen Çinli sanatçı Yan Lei'ın 'Limited Art Projekt' adlı sergisi oldu.

Kocaman ve yüksek bir odada sergilenen resimlere ziyaretçiler sınırlı sayıda alınıyor. Zira insan öyle kalabalık bir şekilde girdiği zaman resimleri gözlemleme şansını yakalayamaz. Öyle ki, Yan Lei'in sergisin

in diğer sergilerden farkı yılın her günü bir resim çizmesi.
Lei'in tuval üzerine yağlıboya ve akrilik çalışmalarını görebilmek için bazen gözleriniz uzun süre tavanda asılı kalabiliyor. Kimi resimler duvarlara, kimi resimler tavana asılırken, bazı resimler ise gizli çekmecelere yerleştirilmiş. Yan Lei yılın her günü kendisini etkileyen bir fotoğrafı internetten indirerek onları resme aktarmış, dolayısıyla her gün bir resim çizmiş.

Documenta 13'te ekolojik nüanslar

Documenta 13'te ekolojik nüanslar

ELİF SONZAMANCI/KASSEL
 

Yeni Özgür Politika

Biyoloji dalı ile sanatın çok farklı alanlar olduğunu düşünenler aslında yanılıyor. Birbirinden farklı görünen bu iki dalın birleşimi ortaya çok farklı eserler sunabilir.Bunun örneklerine Almanya'nın Kassel kentinde açılan Documenta (13) sergiler dizisinde rastlamak mümkün. Konseptinde ekolojik dengeyi de gözardı etmeyen Documenta'da bu konsepte hizmet eden birçok ürün bulunuyor. Bir sanat yapıtı olarak bakıldığında ise aslında doğadan ziyade felsefik alt yapısını da görmek mümkün oluyor. Buna bir örnek olarak Kristina Buch'un Friedrichsplatz'ta sergilenen çalışması 'Schmetterlingsgarten' yani 'Kelebek Bahçesi' çalışması ziyaretçilerin de büyük ilgisini çekiyor.

Fataraş

Fataraş

ELİF SONZAMANCI

Bundan birkaç yıl önce bir stantta gördüğüm bir kitap hemen dikkatimi çekmiş ve alıp karıştırmaya başlamıştım. Karıştırdıkça heyecanlandığımı, özellikle bir ismin dikkatimi bir hayli çektiğini hatırlıyorum.Sözünü ettiğim kitap, Mehmet Bayrak'ın Geçmişten Günümüze Kürt Kadını isimli kitabı idi. Dikkatimi çeken isim ise Fataraş, batılıların deyimiyle "Kürt Amazonu" ya da prensesi Kara Fatma'dan başkası değildi. Çocukluğumdan bu yana "erkek Fatma" söylemi kafamda bir soru işaretiydi. Hatta hep düşünürdüm "Neden Ayşe değil de Fatma derler bu erkek görünümlü kadınlara"? Yıllar önce kafamda takılı kalan bu sorunun yanıtı idi aslında "Fataraş" karakteri. Tarihçi Ayşe Hür de Mehmet Bayrak'ın kitabına dayanarak çeşitli Kara Fatma karakterlerini 08.03.2009 tarihli Taraf gazetesindeki köşesinde irdeleyerek "Sizin kahramanınız hangi Kara Fatma?" diyerek sormuştu.
Tarihin yaprakları arasında karşımıza çıkan kara Fatma'nın hakikisi işte bizim burada tanıtacağımız Kara Fatma namı diğer Fataraş'tır.   Bayrak'ın söylemine göre batılı kaynaklarda kendisinden en çok söz ettiren kadın ünvanına da sahip. Her ne kadar özellikle Cumhuriyet sonrasında karartılmaya çalışılsa da bu dünyadan Pazarcıklı yiğit bir kadın Fataraş geçmiş.

Derik'in son ötekileri

DERİK’İN SON ÖTEKİLERİ

ELİF SONZAMANCI (DİHA)DERİK- Derik, yani bir dağın tepesine kurulu olan Mardin'in minyatürü... Derik diyince akla çok şey geliyor. Zeytin, dar dik sokaklar, geleneksel giyimli kadınlar ve ilçeye sinmiş mistisizm havası. Derik diyince belki elli yıl önce başka bir şey daha geliyordu akla: Ermeniler... Şimdi Ermenilerden bahsetmek güç. Sadece Demirci ailesinden bahsedilebilir. Birçok Ermeni gibi, yaptığı işten soyadı alan aile...

Dağın yamacına kurulmuş, daracık taştan yapılmış sokaklarıyla her zaman enteresan, ilgi çekici bir küçük ilçedir Derik. Süryanileri, Keldanileri ve Ermenileri barıdıran, onlardan kalma kültürü değişimlere uğrasa da ayakta tutabilen ve mimari yapısıyla mozaiği sunan Mardin'den çok da farklı değil Derik. Çünkü, sokaklarında gezinip, binalarını izlersiniz, bir Ermeni'nin dokunuşlarını hissedersiniz.

Ve şimdinin Derik'i... Bazı evler ve tarihi Der-a Sor Kilisesi'nden başka bir de Kevork Demirci'nin atölyesi kalmış Ermenilerden. 1915'te yaşanan tehcirden Ermeniler nasibini alınca, kimi göç etmiş, kimisi de bildiğimiz trajik sürgünün kurbanı olmuş. Bazıları ise o dönem Salki ve Rutan aşiretlerine sığınarak katliamdan kurtuldu. İşte Demirci ailesinin öyküsü de burada başlıyor.

İKİ YAŞAM İKİ COĞRAFYA İKİ FİLM

İKİ YAŞAM, İKİ COĞRAFYA, İKİ FİLM

ELİF SONZAMANCI

Doğa, insan ve kültürler…..İnsan doğada yaşar ve kültürleri üretir.Medya Bilimci John Fiske doğanın bizi çevreleyen çıplak gerçeklik olduğunu söyler ve şöyle devam eder: '' Kendi terimleriyle erişilemez olsa bile, ''doğal'' olan, kültürün doğadan yarattığı anlamdır: doğal, kültürel bir üründür; doğa, kültür-öncesi gerçekliktir." (Fiske, 2003, s: 158)
Ne zaman bir belgesel film  izlemek istesem, içinde doğa, insan ve kültür üçlemesini barındıran etnografik belgeseller daha çok ilgimi çeker ve seçimimde genelde bu doğrultuda olur.Sanırım birçok belgesel severde benim gibi düşünüyor. Peki nedir bu Etnografi ve filmlerle ne ilgisi vardır? Etnografi bilimini en sade haliyle insan topluluklarının kültür oluşumlarını araştıran insan bilimleri dalı olarak tanımlayabiliriz. Etnografi halkların hayat tarzlarını, yaşama biçimlerini, düşüncelerini ele alır ve bu halkların meydana getirdikleri maddi ve manevi kültür unsurlarını sistemli bir şekilde açıklamaya çalışır. Burada etnografi ile etnoloji arasindaki farkı belirtmede fayda var. Etnografi tek bir kabile veya topluluğun hayatının ana unsurları olan yaşayış, örf, adet ve geleneklerini konu alarak inceler, etnoloji ise iki veya daha fazla sayıda kültür arasında mukayeseli çalışmalar yapar. Etnografi ile belgesel film arasında her zaman sıcak bir bağ olduğunu söyleyebiliriz. Bu bağlamda Etnolog Werner Petermann'ın da dediği gibi Film elbiseler, kurumlar, mitler, davranış biçimleri gibi sosyokültürel bir olaydır. (Margarata,München 1984,s:18)

Televizyonun öteki yüzü

Televizyonun öteki yüzü

ELİF SONZAMANCI

Kitle iletişim araçlarının önemli bir ayağı olan televizyon, hayatımızın vazgeçilmez parçası gibidir. Güne onunla başlar, günün finalini onunla yaparız. Öyle ki televizyonu açmadığımız gün, evde önemli bir eksiklik varmış gibi hissederiz bazen. Dosttan daha dosttur hayatımıza televizyon, yalnızlığımızı paylaşır, öfkemizi alır, hatta abartırsak dert ortağımız bile olur. Tadında kullanıldığında aslında önemli bir araçtır, abarttığımızda ise kabusumuz olur. Bu olguyu araştırmalar da doğruluyor. Mediametrie şirketine ait Eurodata TV Worldwide tarafından 89 ülkede yapılan bir araştırmaya göre, dünyada televizyon izleme süresi her geçen yıl artış gösteriyor. Araştırmada ortalama televizyon izleme süresini ölçmek için 89 ülkede, potansiyel 3 milyar izleyicisi olan, 2 bin kanalla ilgili veriler derlenmiş. Araştırmanın sonucuna göre ise televizyonun en çok izlendiği coğrafya Kuzey Amerika. Kuzey Amerika’da günde 4 saat 40 dakika televizyon izlenirken, Ortadoğu’da ise bu süre 4 saat 34 dakika. Avrupa’da 3 saat 32 dakika ile Almanya bu sıralamada başı çekiyor. (Kaynak: Radikal, 18/03/2010) Türkiye’de ise durum çok farklı değil. Yine yapılan bir araştırmaya göre Türkiye’de televizyon izleme oranı yüzde 94 civarlarında. Araştırmalarda çıkan veriler gösteriyor ki  televizyon hayatımızın tam da orta yerinde, yani merkezinde. Bu yazı televizyonun öteki yüzünü vurgulayacaktır.

Televizyonun yararları

Amerikalı medya bilimci Neil Postman, televizyona ilginç bir tanımlama getiriyor. Postman ‘Televizyon: Öldüren Eğlence’ adlı kitabında televizyon ile ilgili anekdodunu şöyle kelimelere dökmüş: “Tanıdığım çalışkan bir lisans öğrencisi önemli bir sınavdan önceki gece küçük dairesine geri döndüğünde, var olan tek lambasının da kırılarak kullanılamaz hale geldiğini görmüş. Hafif bir panik yaşadıktan sonra televizyonu açıp sesini kısmayı ve sırtını cihaza vererek oturmayı akıl etmiş.

Köyüm ben ve bir Alevi Ritüeli

Köyüm ben ve bir Alevi Ritüeli

ELİF SONZAMANCI

Komşunun kızı bana, ‘’Sen Alevisin, Aleviler pistir’’ deyince can havliyle eve koşup, ‘’Ben Alevi olmam, Aleviler pismiş’’ dediğimde daha altı yaşlarında idim. Ortaokul birinci sınıfındayken bir gün öğretmen beni yanına çağırdı. Sorun saçımdaki tokalardı. Binbir hevesle taktığım turuncu, fıstık yeşili ve sarı renklerdeki tokalarımı çıkarmamı istiyordu. ‘’Neden hocam’’ diye soracak oldum. ‘’Bak Leyla Zana kürsüde ne yaptı, başında sarı, kırmızı ve yeşil bir bant vardı’’ diye yanıtladı. Saçımdaki masum tokalar günün konusu oldu. Ben bir Kürt idim, yetmiyordu bir de Alevi. Şimdilerde 30 yaşını devirdim ama Türkiye’de manzara hala değişmedi. Yıllardan sonra yine köyümdeyim, dedikodularını bile özlediğim köyüm. Bir bayram arifesinde manevi görevlerimizi yerine getirmek amacıyla mezarlıkları ziyaret edeceğiz. Ne bir kitapta yazar bu, ne kanunu vardır; her bayramda mutlaka mezarlık ziyareti yapılır ve tabii ki Duran Baba türbesi de ziyaret akınına uğrar. Duran Baba türbesine ziyaretler yanlızca köylüler tarafından yapılmaz, yazları daha yoğun olsa da, her mevsim dört bir yandan ziyaretçi akınına uğrar.

Mezarlık ziyaretleri

Köyü ziyarete gelenler için mezarlık ziyareti olmazsa olmaz kaideler arasında yer alır. Özellikle bayramdan bir gün önce yapılacak bayram ziyaretlerinde hazırlıklar, akşamdan başlar. Kimse kimseyi zorlamaz, ne zaman mezarlara gidileceğini herkes bilir ve hazırlığını ona göre yapar. Arife günü ziyaretler sabah saatlerinden itibaren başlar, dışarıdan gelenler, köyden gelenler birbirine karışır. Biz öğle saatlerinde gitmeyi tercih ediyoruz. Ve herkes teker teker yakınlarının mezarlarını ziyarete gidiyor şimdi. Elini sürüyor mezarlarına, mezar taşlarına değdiriyor dudaklarını’’ Mammo avo dastê min a’’ (Mammo bu benim elim). Bu, onları unutmadıklarını gösteren bir tür bağ aslında. Sonra bir başka mezardan, ‘’Matê Aşê az hotim, poşe mabê Fotma noyte’’ (Aşê hala ben geldim, sonra demeyesin Fatma gelmemiş diye) … Yakın zamanlarda ölenlerin acısı ise hala taze. Ölen kişinin yakınları, mezar başlarında ağıtlar yakıyor.

Başkalarının acılarına bakmak

"Fotoğraflar, ayrıcalıklı kesimlerin ve hayatlarını emniyet altına almış olanların görmezlikten gelmeyi tercih edebileceği konuları 'gerçek' kılmanın vasıtasıdır"       

Susan Sontag

Başkalarının acılarına bakmak

ELİF SONZAMANCI

Bir fotoğrafa bakarken insan neler hisseder? Öyle sanat fotosu değil kastettiğim, savaşın içinden kopmuş, haber kokan bir fotoğraf . Önce dudaklarımız büzüşür belki, sonra suratımız hüzünlü bir hal alır, 'vah vah' kelimeleri kayar birkaç kez dudaklarımızın arasından, çok duygusal isek şayet gözlerimiz dolar. Elimizdeki karta basılmış bir fotoğraf ise belli bir süre sonra kenara bırakırız, dijital ise seçeneğimiz çoktur, sayfa değiştiririz. Başkalarının acılarını anlatan bir film izlerkende benzer duygular hissederiz aslında. Ekran ile aramızdaki mesafe,  bizler ve kahramanlar arasınada girer. Duygularımız ekranda gördüklerimiz kadardır, görüntüler kaybolduğunda acı da kaybolur. Sadece bunlar mı? dahası da var.  Çoğu zaman tanık olmuşuzdur. Mahsun yüzlü, hüzünlü çocukların ellerinde boş çanaklı fotolarına.Sonra telefon numaraları, banka hesap numaraları sıralanır ekranlarda. Biraz duyarlı olan hemen telefonlara sarılır. Yapılan cüzi yardımlarla vicdanlar temizlenir. Ellerindeki çanaklara birkaç pirinç tanesi daha katmanın gururu serilir insanların yüzlerine ve böylelikle daha az acı çekerler.Burada bu yardımları küçümser bir tavır yok tabiki. Bakışımız sadece duygulara. Buradan bir adım daha ileri gidelim ve Vietnam savaşını hatırlayalım. Tarihte canlı olarak ilk izlenen ve enformasyon yağmuruna tabi tutulduğumuz savaş Vietnam savaşı idi.

Kadın olma hali

Kadın olma hali 

ELİF SONZAMANCI

"Kadının güzelliği kusursuz değilse bile, yüzünde, ruhunun benzersiz zenginliklerinin ışıldadığını göreceksinizdir ve bu aklınızı başınızdan almaya yetecektir." (Simone De Beauvoir)

Çıplaklığı algılama tamamen kültürel bir altyapıya dayanır. Örneğin yerli kabilelerde kadının çıplaklığı doğal olup günlük yaşamın bir öğesiyken, batılı medeniyetlerde tamamen ahlaki bir değerdir. Batılı medeniyetlerde üstü tamamen açık bir kadın sokaklarda elini kolunu sallayarak dolaşamaz, oysa doğal toplumlarda bu, günlük yaşamın bir parçasıdır. Feodal ve kapitalist toplumlarda ahlak kavramının tanımı kadın üzerinden yapılıyor. Bununla ilgili geçtiğimiz yıllarda yaşanan güzel bir örnek var.
Bundan birkaç yıl önce ünlü feminist yazar Simone De Beauvoir'ın çıplak çekilmiş bir fotoğrafı Le Nouvel Observateur dergisinde kapak olunca kıyametler kopmuştu. Bu fotoğrafın yayınlanmasının
ahlaki olup olmadığı da sorgulanmıştı. Kadınların tepkisi daha çok kadın vücudunun erkek bakış açısıyla teşhir edilmesine karşıydı. Derginin fotoğrafın üzerinde oynamış olması bu eleştirileri daha da kızıştırdı. Kapitalizmin kadın bedenini nasıl kullandığını hepimiz biliyoruz ve burada ayrıntıya girmeyeceğiz.
İşte kadının davranış şeklini de çıplaklık kavramı gibi toplumların kuralları belirliyor. Özellikle feodal toplumlarda kadın genellikle arka planda tutulur, hatta adı bile yoktur. Onlara göre kadın Adem'i yoldan çıkaran, ona yasak meyveyi yedirerek cennetten kovulmasını sağlayan ve en önemlisi onun kaburga kemiğinden yaratılan, tabiri caizse bir nesnedir. Havva bir kadındır ve kadının yeri erkekten sonra gelir. Kadın feodal toplumlarda namusun simgesidir, namus ise diğer benzeri kavramlar gibi erkek gözünden tanımlanmıştır. Kadın narindir, güzeldir, erkek heybetli ve güçlüdür. Bu tanımlamaları artırmak mümkün. Öz ise şöyledir: Kadın gerek kapitalist, gerekse feodal toplumlarda bir meta olmaktan ileri gidemez. Kapitalist toplumlarda özgür kadın imajı ise tamamen bir vitrinden ibarettir, daha ilerisine birkaç karış gidebilmiştir.

Dil üzerine anektodlar

 

Dil üzerine anekdotlar

ELİF SONZAMANCI

Dil sorunu biz Kürtlerin en önemli ve temel sorunlarından biridir desek sanırım yanlış bir şey söylememiş oluruz. İnsanın dili, bir nevi onun kimliğidir.

Dil ile kültür arasında oldukça sıcak bir bağ vardır. Dil kültürün bir parçasıdır. Bundan dolayıdır ki kişi sonradan öğrendiği dili, eğer kullanmaz ise, unutabilirken, anadilini asla unutmaz. Ünlü Alman sosyolog Niklas Luhmann, dilin bir iletişim aracı olduğunu söyler. Buna karşın Alman dilbilimci Wilhelm von Humboldt’a göre dil bir iletişim aracından daha ileri bir şeydir. İnsan, dili sayesinde insandır ama dilin bulunması için de insanın varlığı gerekmektedir. Humboldt, dili tamamlanmış bir yapıt (ergon) olarak değil, bir etkinlik olarak tanımlar. Humboldt’a göre dilin ortaya çıkması insanlığın içsel bir ihtiyacıdır; toplumsal ilişkilerde sohbet etmeyi sağlayan salt dışsal bir şey değil, aksine insanlığın doğasında yatan, güçlerinin gelişmesi ve bir dünya görüşünün edinilmesi için kaçınılmaz bir şeydir. Dil ile kültür, dil ile toplum birbiri ile kopmaz bağlara sahipler. Mesela Humboldt ‘’aynı ulusa dahil olan bireyleri çevreleyen ulusal bir tekbiçimlilik söz konusudur“der ve ona göre bu, yine her bir duyum tarzını, başka bir halktan ayırır. Halkın karakteri, bu tekbiçimlilikten ve her dile özgü itici güçten ortaya çıkmaktadır. Halkın kendine özgüllüğünden dolayı, dil de belli bir kendine özgüllük edinir ve o da halka aynı tekbiçimliliği sağlayacak şekilde tersinden etki eder. Yine Humboldt, dil ile dünya görüşünü özdeşleştirir. Ona göre yabancı bir dil öğrenmek, o ana kadarki dünya görüşünde yeni bir bakış açısı kazanmak olmalıdır ve aslında bu, bir dereceye kadar böyledir zaten çünkü her dil insanlığın kısımlarından birinin düşünme biçimini ve kavramlarından oluşan bütün bir dokuyu içermektedir. Ünlü dil bilimci Humboldt’un dil üzerine düşüncelerinin kısa bir derlemesi böyle. Fakat bu yazıda bilimsel açıklamalara pek girmeyeceğiz. Zira başlıktan da anlaşılacağı üzere daha çok yaşanmış deneyimlerin paylaşılacağı bir yazı olacak.